Winsumer dorpsgids doet ontdekking over wereldberoemde lak- en verffabrikant
Afbeelding
Op RTV-Noord werd de 'ontdekking' van Jan Bijsterveld over de herkomst van inktfabrikant Talens uit de doeken gedaan.
‘Dit herkennen de meeste 60-plussers vast wel’, zegt Jan Bijsterveld uit Winsum, terwijl hij een antieke glazen fles met inkt omhoog houdt. Zijn huis is gevuld met een overvloed aan verzamelde items van de inkt-, lak- en verffabrikant Royal Talens. Bijsterveld heeft namelijk een verborgen verhaal ontrafeld over de oprichter, Marten Talens (1850 - 1922), van deze wereldberoemde fabriek.
De inktpotjes, verftubes en wasco krijtjes liggen verspreid door zijn hele woonkamer, en de eettafel is bedekt met allerlei producten. Een grote doos ligt daar ook. ‘Hier is het allemaal mee begonnen,’ zegt Bijsterveld, terwijl hij een oud, vergeeld boek uit de doos haalt. De geur van oudheid vult de ruimte. ‘Het heeft maar liefst acht verhuizingen overleefd voordat ik het kreeg. Dankzij mijn fascinatie voor geschiedenis kwam dit honderd jaar oude fotoboek met foto’s van Winsumers in mijn handen.’
Panda-krijtjes
Bijsterveld leidt regelmatig toeristen rond in zijn dorp en vertelt dan met veel plezier over de geschiedenis. ‘Dankzij het fotoboek zijn we een mooi historisch verhaal rijker geworden. Eerst lag het een tijdje in mijn kast, maar op een avond besloot ik er doorheen te bladeren. Tot mijn verbazing ontdekte ik dat de familie Talens erin werd genoemd’, vertelt Bijsterveld, terwijl hij naar een foto wijst van Pieter Talens.
Dat deed bij mij een lampje branden. Talens inkt ken ik van vroeger, toen we altijd heel netjes moesten schrijven met een vulpen. En wie kent niet de Panda-krijtjes, Ecoline-verf of Rembrandt-olieverf van Talens? Dat roept echt nostalgie op.’
Na een hele nacht speuren ontdekt Jan dat Pieter Talens een broer had. Dat was de vader van Marten Talens, de inktfabrikant. In een bevolkingsregister doet Bijsterveld zijn grootste ontdekking. ‘Dit meen je niet, dacht ik. Hij is geboren in Obergum, dat is nu onderdeel van Winsum. Dat was een grote verrassing.’
Onbekend verhaal
Het was niet bekend bij de Winsumers dat Talens uit hun dorp afkomstig was. ‘Hoewel zijn geboorte wel geregistreerd stond, heeft niemand daar ooit aandacht aan besteed. Mijn moeder heeft mij dat niet verteld, mijn pa ook niet. Niemand heeft het mij verteld. En als ik nu door het dorp loop en ik vertel dat, dan zegt niemand: 'Dat wist ik'', legt Bijsterveld uit.
Dorpsgids Bijsterveld ging daarom verder op onderzoek uit. ‘Gelukkig heb ik hulp gekregen,’ zegt Jan, terwijl hij zijn dorpsgenoot Ria Siegers aankijkt. 'Dat had hij ook wel nodig hoor,’ zegt Ria, wijzend naar een stapel papieren waar allerlei krabbels op staan. ‘Jan had op allerlei papiertjes informatie geschreven en er zat niet echt overzicht in. Ik besloot toen een stamboom te gaan maken en te kijken waar de familie allemaal gewoond heeft.'
Dankzij Siegers ontdekken ze waar Talens gewoond heeft, namelijk in de Westerstraat. ‘Daarvoor ben ik in de gemeentearchieven gedoken en het kadaster. Het was een lastige zoektocht omdat de huisnummers vroeger heel anders waren dan nu en er nog geen straatnamen waren.’
Kindersterfte
Ook doen Bijsterveld en Siegers veel ontdekking over het gezin Talens. Marten groeide van weeskind uit tot een wereldberoemde inkt- en verffabrikant. 'Het gezin bestond uit acht kinderen, de ouders stierven op jonge leeftijd en zes van de kinderen ook. Door ziektes was de kindersterfte in die tijd heel hoog', legt Bijsterveld uit.
Bijsterveld ontdekt ook dat Talens slechts 20 jaar oud was toen hij bankdirecteur werd in Uithuizen. Later was hij ook eigenaar van een effectenkantoor in Leens. ‘Hij had contacten en deed zaken met de grootste boeren in de regio. Rond 1898 kreeg hij problemen met medebestuurders van de Hypotheekbank en nam ontslag als directeur. Daarna belandde hij om voor ons nog onbekende redenen in Apeldoorn.’
Daar startte hij In 1899 een fabriek, waar verf, lak en inkt werd gemaakt. Afgelopen zomer heeft Bijsterveld een bezoek gebracht aan de fabriek in Apeldoorn. ,’Het was heel bijzonder om te zien wat weeskind Marten Talens uit Obergum tot stand heeft gebracht. Dat maakt je wel trots.’
Ook in Apeldoorn kenden ze volgens Bijsterveld de Winsumer achtergrond van de grondlegger niet. Hij kwam er wel in contact met een achterkleinzoon van Talens. 'Hem en zijn dochter hebben we twee dagen lang door Winsum en dus Obergum rondgeleid. Dat was heel leuk', blikt Bijsterveld terug.
Mini exposities met verschillende thema's
'Och, dit ben ik ook helemaal vergeten te laten zien. Allemaal oude verftubes die ik heb gekregen,' vervolgt Bijsterveld. Hij heeft al deze attributen niet voor niets verzameld, want vanaf 4 mei wordt er een tentoonstelling georganiseerd in het dorp. Geïnteresseerden kunnen de tentoonstelling zelfstandig bekijken door een wandeling te maken.
‘We hebben dertig etalages en ramen in het centrum gevonden, die beschikbaar worden gesteld door particulieren of winkels. Vervolgens gaan we overal kleine exposities inrichten. De ene expositie toont moderne spullen van Talens, terwijl de andere terugblikt op het verleden. Nog een andere expositie laat zien hoe mensen schilderijen hebben gemaakt met materialen van Talens.’
De tijd van Marten Talens wordt ook met animaties tot leven gebracht. Dat gebeurt met behulp van kunstmatige intelligentie (AI), waar Winsumer Reinder Dijk mee heeft geholpen. 'Er zijn weinig foto's van Marten Talens. Gelukkig vonden we een schilderij waarop hij is afgebeeld. Met die afbeelding zijn we aan de slag gegaan en hebben we animaties gemaakt,' legt Dijk uit. 'Op de foto kijkt Talens heel serieus, maar met behulp van AI hebben we hem kunnen laten lachen en zijn eigen verhaal laten vertellen.'
Verleden tot leven brengen
Daarnaast heeft Dijk animaties gemaakt die laten zien hoe het er destijds in Winsum aan toeging en hoe mensen leefden. 'Het vervoer in die tijd verliep per koets of per trekvaart met trekschuiten', vertelt Reinder. 'De animaties brengen deze historische scènes tot leven en geven een levendige inkijk in het verleden van Winsum.'
Bijsterveld blijft ondertussen trots het ene object na het andere object omhoog houden die in zijn kamer staan. Bij het verzamelen van de Talens-materialen kreeg hij veel hulp. 'Veel mensen hebben ons wat gegeven omdat ze hoorden dat we hiermee bezig zijn. Gedoneerd, maar ook in bruikleen gegeven.'
Door al zijn verzamelwerk is de tentoonstelling groter geworden dan gepland. 'Eigenlijk was het idee om slechts een etalage in te richten met een potje inkt, een kroontjespen en wat informatie over Talens. Maar nu hebben we maar liefst dertig etalages kunnen vullen. Dit is zowel interessant voor de inwoners van Winsum als voor toeristen.'
Het verhaal van Talens is nog niet compleet. 'We hebben zelfs een 'wie het weet, mag het zeggen' etalage ingericht. We hebben nog veel vragen over het verleden van Talens en hopen dat mensen ons kunnen helpen. Na de expositie hopen we veel meer te weten.'
Kijk hier naar het item in Noord Vandaag over de ontdekking:
03:33
Oprichter wereldberoemde inktfabriek blijkt geboren in Winsum